Wat is belonen?

Iedereen met een beetje hart vindt het logisch om paarden belonend te trainen, niet straffend. Maar wat ‘belonend’ eigenlijk is, en hoe belonend training dan wel zou moeten zijn, daarover verschillen de meningen.
Wel, voor mij is het simpel: het moet altijd zo belonend mogelijk zijn. First do no harm, weet je wel (dat wil niet zeggen dat het altijd belonend kàn. Soms moet je wel degelijk “nee” zeggen tegen je paard – maar dat moet dan wel efficiënt. Van straffen en zeuren leert een paard niks – maar dat is voer voor elders op deze site).

Dus wat is dat eigenlijk, belonen?
Belonen is kortweg gezegd een tegenprestatie in ruil voor iets wat je wil. Je doet/geeft iets fijns als je paard doet wat je wil (een worteltje bijvoorbeeld), of je haalt iets vervelends weg (de druk van je aangelegde been, bijvoorbeeld). Dat doe je natuurlijk niet in een vacuüm: er zijn heel veel factoren in de omgeving, de voorgeschiedenis en de biologie van je paard die op elk moment rechtstreeks concurreren met jouw beloning, en die het impact ervan afzwakken of juist kunnen versterken. Of die beloning gewoon iets fijns is, dan wel iets is dat ethisch niet helemaal correct is (omkoping), hangt helemaal af van de relatie tussen jou en je paard én van de timing van je beloning: gebeurt het omdat je oprecht apprecieert wat je paard daar deed en hem wil aanmoedigen om dat ook in de toekomst te blijven doen, of probeer je hem te manipuleren om er zelf beter van te worden?

Er zijn verschillende manieren om naar belonen te kijken, of beter gezegd: om onder woorden te brengen wat er eigenlijk gebeurt. Hoe meer je daarover weet, hoe groter je inzicht en hoe makkelijker je training:

• gedragsanalyse, een efficiënte manier om naar gedrag te kijken zonder te oordelen of te raden, gegroeid uit het ouderwetse behaviorisme, en een uitstekend beginpunt dat je zo objectief mogelijk leert bepalen wat oorzaak en gevolg is. Je leert er vooral van hoe véél je eigenlijk kan oplossen, alleen al met belonen, óók dingen die je niet wil.
• motivatieleer: leren is gedragsverandering, maar in tegenstelling tot wat de oude behavioristen dachten/hoopten, ziet de praktijk er natuurlijk vaak helemaal anders uit. Er zijn een heleboel niet-meetbare factoren die de waarde van onze beloningen, en dus onze training mee bepalen: zelfcontrole bijvoorbeeld, keuzevrijheid, hoe goed je paard zich in z’n vel voelt (sociologisch, ethologisch), z’n individuele intelligentie, enzovoort.
• neurobiologie, fysiologie…, wat er in het lichaam gebeurt geeft ons een derde manier om te kijken naar wat er gebeurt als ons paard (of jij!) iets leert. Dat gaat niet alleen over biologie of anatomie, maar ook: wat is het verschil tussen ‘wanting’ en ‘liking’? Hoe belangrijk is spel? Wat is SEEKING? Wat voor verschillende soorten beloningen zijn er eigenlijk (elk met hun eigen bijhorende hormonen)? Hoe gaat dat nu eigenlijk in die hersencircuits?
• last but not least: ethiek. Kan dat eigenlijk wel, van een paard verwachten dat hij maar moet doen wat jij wil, en dat hij daarvoor een heleboel vrijheden moet opgeven, in ruil voor voer en een onderkomen – gewoon omdat het kan? Is dat wel een eerlijke ruil?

Hiernaast vind je links naar een hoop leesvoer, specifiek over ‘belonen’.